Orhan Ketene
Turkmen Cephesi
Aydinlik
Washington
27 Agustos 2002
Tugrul Keskin:Irak’ta gunumuzde Turkmenlerin durumu ve Turkmen probleminin ozu nedir?
Orhan Ketene: Turklerin Irak’ta bulunusu millattan once 3500-4000 sene oncesiki Sumerlere kadar dayanir. Sonra Turklerin ozellikle Irak’in Orta ve Guneyinde bulunmalari Islami Fetihler doneminde vardi. Sasan imparatorlugunun ordularinda buyuk miktarda Turklerin bulundugu gorulmustur. Arap ordularina karsi Bozboru ve Baysoluhan Banuklu ve Batuklu prensliklerinin basindaydilar. Bu tarihi kisilikler Arap ordularina karsi siddetli bir sekilde savastilar. O zaman Turklerin bu savasci ruhlari Araplarin dikkatini cekmisti. Dolayisyla Emevi ve Abbasi imparatorluklari devamli bir sekilde Turkistan’dan asker getirmeye basladilar. Irak’a olan bu askeri goclerin en buyugu annesi Turk olan Halife Mu’tasim doneminde oldu. Turkistan’dan kirk bin savasci getirildi. Aileleri ile birlikte getirilen bu savascilar Kerkuk’un Guneydogusunda bulunan Samara (Dicle uzerinde olan sehir) sehrine yerlestirildiler. Mu’tasim Turklerin yerlesmesi ile Samara’yi baskent yapti. Boylece Abbasi ordusu Turklerin kontrolune gecti. 1055’te Selcuklu beyi Tugrul bey’den yardim isteyen Abbasi halifesi O’na Bagdat’a girisi ile birlikte Sultanlik rutbesi Verdi.
Bu donemden itibaren 1918 yilina kadar Turkler Irak’in tek hakimi oldu. Bu donem icinde Irak’ta alti devlet kuran Turkler- Selcuklular, Atabekler, Ilhanlilar, Celayirliler, Karakoyunlu ve Akkoyunlular. Bu devletleri daha sonra Safevi ve Osmanli donemleri takip eder. Ingilizlerin 9 Kasim 1918’de Irak’da Musul’a isgali ile Turkler Irak’ta devlet yonetiminden uzaklastirildilar. Ve Ingilizleri takip eden gelen arap yonetimlerinin genel politikasi Turkleri devamli bir sekilde yonetimden uzak tutmak seklinde gerceklesti. Ingiliz politikasin ana amaci Irak’ta Turkleri diger turk topluluklarindan ve Turkiye’den koparmak icin Turkmen kelimesini uydurdular. Bunun nedeni Irak’ta Ingiliz isgalinden sonra ilk ayaklananlarin Musul ve Telafer Turklerinin olmasidir. Bu ayaklanma daha sonra butun Irak’a yayildi, fakat kanli bir sekilde bastirildi. 4 Mayis 1924’te Ingiliz ordusunda lejyoner Asuriler Kerkuk’te ilk Turkmen katliamini yaptilar.
Irak’ta daha sonra Turkmenlere karsi yapilan ikinci buyuk katliam 14 Temmuz 1959’da oldu. 1959 Turkmen katliaminin yapilmasi lider kadrosuna yonelikti ve basarilida oldu. Daha sonra 16 Ocak 1980’de dort Turkmen liderinin asilmasi ile baslayan idam kampanyasi benzer bir sekilde yien lider kadrosuna yonelikti. Korfez savasi sonrasi ise Turkmenlerin yuzde doksani cizilen sinirin disinda kaldi, yani Saddam yonetiminde bulunmak zorunda kaldilar. Guvenli bolgede Turkmen nufusu gunumuz icin yuzde ondur. Irak’in genelinde Turkmen nufusu uc milyona yakindir.
Keskin:Turkmen Cephesi ile Barzani gurubu arasindaki iliski nasil ve ne duzeydedir?
Orhan Ketene: 1991 ile 1996 arasinda Kuzey Irak’taki ozgurlukten faydalanan Turkmenler siyasi kurumlarini kurmayi basardilar. 24 Nisan 1995’te alti siyasi Turkmen kurulusunu iceren Turkmen Cephesi kuruldu. Ancak 31 Agustos 1996’da Barzani’nin Saddam’dan yardim istemesi ile Erbil’e giren Irak ordusu Turkmen kuruluslarini basip 56 Turkmen liderini tutuklayip 17’sini idam etti.
Son alti senedir Kuzey Irak’ta KDP ile Turkmen Cephesi arasinda surekli bir anlasmazlik ve cekisme yasaniyor. 1998 ve 2000 senesinde Turkmen Cephesine KDP pesmergeleri tarafindan yapilan saldirilar bunun en canli ornegidir.
Irak hukumetlerinin politikasi Turkmenleri yonetimden mumkun oldugunca uzaklastirmaktir. 1980 senesinden itibaren ise Kerkuk planli bir sekilde Araplastirma politikasina maruz kalmistir. Bu politikalarda yardimci guruplar ise Yunanli firmalar tarafindan yapilmaktadir. Nedeni ise Turkmenlere sayet Irak yonetiminde rol verilirse Turkiye’nin Kerkuk’u ikinci Kibris’a cevirecegi korkusu hakimdir.
KDP kendi bolgesinde koydugu anti demokratik kurallar cercevesinde Barzani guruna karsi gelen her gurubu baski yolu ile sindirmeye calismaktadir. Bu sindirme politikalari Turkmenlere karsi oldugu gibi digger Kurd guruplarina karsida uygulanmaktadir. Bu baskilara karsi direnen tek gurup Turkmen Cephesidir. KDP bolgede devlet gibi hareket ederek Saddam ile yakin ticari iliskiler kurmus bunun yaninda ABD’ye de goz kirparak kendi statukosunu devam ettirmeye calismaktadir. Ayrica Barzani Bagdat’ta zayif bir hukumetin basa gelmesinden yana oldugunu da belirtmekte fayda var. Federal bir sistem ile statukolarinin devamini istiyorlar. Ve en onemlisi de bu federal sistem icinde Kerkuk’u de icerecek Feredal Kurdistan devletini kurmayi amac ediniyorlar.
Keskinn:Peki Irak muhafeletinin Turkmenlere bakisi nasildir?
Orhan Ketene:Irak muhalefet partileri genellikle Turkmenleri dislama politikasi takip etmektedir. Kurd partileri ise Kerkuk’u baskentleri ilan edip petrol bolgelerini iceren Bagimsiz Kurdistan’i kurmak istiyorlar. Ve bununda en buyuk ispati surekli olarak Turkmenlerin Irak icinde rolunu kucultmeye yonelik bir propaganda yapmalardir. Turkmenleri %6 gibi cok kucuk bir rakamla temsil edilmesine izin veriyorlar. Halbuki Kurd guruplarini %25 gibi asiri bir ornala gostermeleri gercek nufus yapilanmasindaki dengesizligi gostermektedir.
Dis ulkelerin bolgeye bakisi ise bilhassa Avrupa’nin Turkmenleri hemen hemen hic tanimamasi ve onlara ile ilgilenmemesi yani yani Osmanli’yi cokerten Ingiliz politikasinin takibi niteligindedir.
ABD ise bolgede kendine yandas bulmak icin Kurdleri, Sii guruplari ve bazi sunni Araplari iceren INC (Iraqi National Congress) baskanlik konseyini olusturan bu guruplari desteklemekte ve ozel ilgi gostermektedir. Bizim surekli olarak ABD yonetimine Turkmenlerin bir guc merkezi olduklarini, yasadiklari bolgelerin Irak’in %70 petrolune hakim oldugunu, nufuslarininda Irak nufusunun 15’ine tekabul ettigini ve nufuslarina oranla egitim seviyelerinin digger guruplara nazaran daha yuksek oldugu ve Irak’ta cok uzun bir tarihlerinin oldugu goz onune alinirsa Turkmenlere verilen onem ve rolun buyuk bir dengesizlik yarattigi anlatilmistir.
2002 senesi icinde ABD tarafindan Irak muhalefeti ile ilgili uc tane buyuk toplanti yapilmis fakat hic birisine Turkmenler davet edilmemistir. Turkmenlerin Irak muhalefeti toplantilarina davet edilmemesinin nedeni ise INC icinde bazi guruplarin Turkmenlere rol verilmesini engellemek istemelerinden kaynaklanmaktadir.
Keskin:Niye engellemek istiyorlar?
Orhan Ketene: Turkmenleri Turkiye’nin masasi olduklarini iddia etmeleri ve dolayisiyla Turkiye’nin Irak’ta onemli bir rol almasini engellemektir.
Keskingoren:Sizce Turkmenler bir butun olarak hareket ediyorlar mi?
Orhan Ketene:Genel olarak Turkmenler ulusal bir cizgide aynidir. Ancak bazi dinsel guruplarin ayri bir teskilat altinda bulundugu dogrudur. Fakat Turkmenlerin temel haklari konusunda butun guruplar hem fikirdir. Bugun Turkmen Cephesi Turkmenlerin en guclu ve yaygin kurulusudur. Merkezi Erbil’de olmak uzere Ankara, Berlin, Londra ve Vasington’da resmi temsilcilikleri faaliyet gostermektedir. Bu temsilcilikler o ulkelerdeki Turkmen dernekleri ve orgutleri ile yakin iliskiler icinde bulunmaktadir. Ve Turkmen mucadelesini dunya hukumet ve medyasina tanitmaktadir.
Keskin:Turkmenlerin Turkiye’ye bakisi nasil ve Turkmenler Turkiye’den ne bekliyorlar?
Orhan Ketene:Turkiye resmi olarak 5 Haziran 1926 Ankara antlasmasindan itibaren 1991 yilina kadar Turkmenler ile ilgilenmedi. 1991’den sonra buyuk bir ilgi basladi ve devlet olarak Turkmenlerin Irak’in toprak butunlugu icinde haklarini almalari icin destek olundu. Ozellikle Kuzey Irak’ta son yillarda Turkmenlere karsi yapilan saldirilari engellemede Turkiye buyuk rol oynadi. Devlet yetkililerinin son demeclerinde Kibris Turku ile Irak Turku arasinda bir farkin olmadigi aciga cikmis oldu. Su ana kadar Turkmenleri dunyada tek destekleyen ulke sadece Turkiye’dir. Turkiye’de basin ve yayin organlari bu son derece onemli meseleyi Turk toplumuna mal edememektedir.
Keskin:Sizce bunun nedeni nedir?
Orhan Ketene:Irak konusu gundeme geldiginde devamli olarak Saddam, Kurtler ve petrol konulari islendiginden Turk toplumu Turkmen meselesinin ozunu tam olarak algiliyamamaktadir.
Keskin:Bu asamada Turkmenler acisindan cozum nedir?
Orhan Ketene: Hic bir toplumun hakki baskalari tarafindan kolaylikla verilmez. Haklari icin mucadele eden toplumlar her zaman dikkati cekmistir. Burada Turkmenlerin askeri gucunun zayifligi onlara bir uluslararasi arenada dezavantaj olmaktadir. Bugun Irak’ta Siilerin ver Kuzey’deki Kurtlerin ABD tarafindan taninmasinin en buyuk sebebi silahli guclerinin olmasidir. Bu yuzden Turkmenlerin kendilerini savunacak ve emniyet altina alacak bir slihali gucunun ousmasi gerekmektedir.
Keskin:Vasington’da toplanan son Irak muhalefeti toplantilarini nasil degerlendiriyorsunuz?
Orhan Ketene:9 Agustos’da ABD’nin baskenti Vasington’da yapilan ABD destekli INC (Irak Ulusal Konseyi) toplantisinda baskanlik konseyi uyeleri ki bunlar silahli gucu olan Sii ve Kurt guruplar diger guruplarin bu toplantilara katilmasini istemiyorlar. Turkmenlerin toplantilardan dislanmasinin en buyuk nedeni Turkiye’nin bolgede onemli bir rol oynamasina izin vermemektir.
