KKTC Vasington temsilcisi Osman Ertug ile Roportaj
Tugrul Keskin
Aydinlik
29 Eylul 2002
Vasington
Aydinlik: Sayin Ertug Kibris'ta dunyada yasanan hizli degisimler isiginda son gelinen nokta nedir?
Osman Ertug: Kibris konusunda iki lider, Denktas ve Klerides, arasinda dogrudan gorusmeler devam etmektedir. Onkosulsuz bir cozum bulunana kadar taraflar arasinda Birlesmis Milletler Temsilcisi, De Soto’nun da hazir bulundugu ortamda gorusmeler yapilmaktadir. 6 Eylul'de BM Genel Sekreteri Paris'te iki lider ile gorustu. Bu gorusme sonrasinda ortaya cikan sonuclardan birisi de; 3-4 Ekim tarihlerinde iki lideri New York’ta yeniden bir araya getirmek olmustur. Bu gorusme icin her iki lider de New York'a geliyorlar. Hatirlanacagi uzere, yuz yuze gorusmeler Sayin Cumhurbaskanimiz Rauf Denktas'in insiyatifi ve girisimi ile baslatilmistir.
Aydinlik: Bu gorusmelerden amaclanan nedir?
Osman Ertug: Maksat diplomatik incelikleri bir kenara birakarak Guney Kibris Rum yonetiminin yaklasmakta olan Avrupa Birligi uyeliginin dogurmasi kacinilmaz olan bir krize karsi neler yapilmasi ve nasil bir cikis yolu bulunabilcegini arastirmaktir. Bu baglamda gorusmeler AB surecinin golgesinde surduruluyor denilebilir.
Aydinlik: Peki Rum tarafinin veya Kibris Rum kesiminin bu gorusmelerde planlari neler olabilir veya karsi tezleri nelerdir?
Osman Ertug: Rum tarafinin taktigi AB'ye uyelik konusunda yolu kendisi icin acik tutmak ve Turk tarafini uzlasmaz gostererek Kibris'ta bir uzlasiya varilmadan Avrupa Biriligi uyeliginin gerceklesmesini saglamaktir. Boyle bir taktik basariya ulastigi taktirde sozde "Kibris Cumhuriyeti" adi altinda AB'ye uye olacaklar ve Avrupa Birlige'ne donup “Kibris'in butununu uye kabul ettiniz” diyecekler ve sonrasinda da "halbuki adaninin bir bolumu Turkiye'nin isgali altindadir" iddiasini yineleyerek AB'den sozde isgali kaldirmasini isteyecekler. Boyle bir haleti ruhiye icinde hareket ettikleri soylenebilir. AB de kendilerine “uyelige hazirsiniz” dedikce Turk tarafi ile anlasmak icin herhangi bir neden gormuyorlar.
Aydinlik: Bu gune kadar karsilikli gorusmelerde yasanan en onemli sorun nedir?
Osman Ertug: Gorusmelerde yolu tikayan en onemli sorun ortak vizyon meselesidir. Kibris'in bir butun olarak geleceginin ne olacagi konusunda iki taraf arasinda taban tabana zit gorusler mevcuttur.Kibris Rum tarafini dunya haksiz yere 1960 antlasmalarina aykiri olarak sozde "Kibris Hukumeti" olarak taniyor. Halbuki, bu sifati 1963'te silah zoruyla ve gayri yasal olarak Rumlar gaspetmistir. Gerek hukuki ve gerekse ahlaki ve fiili gecerliligi bulunmayan bir sifattir. Rum tarafinin butun politikasi bastan beri bu sifatini devam ettirmek ve guclendirmekten ibaret olmustur. Dolayisiyla simdiki egzersize, yani gorusmeler surecine "var olan Kibris Cumhuriyetine yeni bir anayasa hazirlamak” olarak bakmaktadirlar. Onlara gore her sartta sozde "Kibris Cumhuriyetinin" devamliligi esastir.
Kibris Turk tarafi ise 1963 yilinda Rumlar tarafindan silah zoruyla yikilmis bulunan iki uluslu ortaklik cumhuriyetinin nerede ise kirk yildir var olmadigini, bu sure zarfinda her iki halkin da kendi kendilerini ayri olarak yonettiklerini, bir uzlasiya varilacaksa bunun mevcut iki bagimsiz ve egemen devletin yetkilerinin bir bolumunu merkezi bir otoriteye vermek sureti ile yepyeni bir ortaklik yaratmakla mumkun olabilecegini, boyle bir uzlasinin iki tarafin egemen esitligine dayanmasi gerektigini savunuyor.
Aydinlik: Iki tarafin egemen esitligi meselesine tarihsel olarak baktigimizda da cesitli sorunlar yokmuydu?
Osman Ertug: Taraflar 1960’ta dahi self-determinasyon hakkina sahip esitler olarak bir ortaklik Cumhuriyeti kurdular. Egemenlik sadece bir tarafa degil her ikisine de devredildi. Rumlar bunu 1963’te yikti. Simdi ise Rum yonetimi ne diyor? "Cumhuriyetin devami fakat yeni bir anayasa", Turk tarafi ise “bu devlet yikildi, isim gasp edildi” diyor ve bunu tarihsel baglamda soyle acikliyor: Makarios'un 1960'ta soyledigi "Kibris'ta tek bir millet yoktur Turk Turk'tur Rum'da Rumdur.” Siz Kibris'in millet bazinda butunlugunu bastan red etmissiniz. Guney Kibris'ta dinin kilise bazinda Rum toplumu uzerinde cok buyuk bir etkisi mevcuttur. Kibris'ta mal varligi olan en buyuk kurulus kilisedir. Rum Milliyetciliginin amaci olan Enosis Rum ortodoks kilisesi icinde dogmus ve gelismistir. Gecmiste 1960 anayasasi uzerinde 13 maddelik bir degisiklik onerisi ile Kibris Turklerine esitlik ve etkili katilim hakki ongeren maddeleri ortadan kaldirmaya calistilar. Buna Kibris Turku 1963 yilinda direnince 21 Aralik 1963'te Kanli Noel adi verilen saldirilar Turklere karsi baslatildi. 103 koyden Turkler kovuldu, 107 camimiz yikildi, yuzlerce Turk kayboldu ve sehit edildi. Kibris'ta Turkler butun yonetimden atildilar. Kibris'in genelinde ozel mulkiyetin %33'une sahip olan Turkler ada sathinin %3'u gibi dar bir alana sIkIstIrildilar. 11 yil gayri insani sartlarda 1974'e kadar yasamaya mahkum edildiler. Makarios'un tabiri ile Enosis'e en yakin noktaya gelindi. Fakat Turkiye'nin tepkisi karsisinda son adimi atmaktan cekindiler. Bu sirada Yunanistan'da is basinda bulunan askeri cunta bunu Makarios'un bir zaafi ve isteksizligi olarak yorumladi ve Enosis'i suratlendirmek icin Makarios'a karsi darbe yapti. Yunanistan destekli bu darbede Turk Rum ayrimi gozetilmeksizin herkes zarar gordu. Bu sirada binlerce Rum'da olduruldu.
Aydinlik: Peki Sayin Ertug Turk tarafi icinde demokratik baglamda Kibris konusunda ceistli gorus ayriliklari mevcut acaba Rum kesiminde de ilimli ve Turk tarafi ile baris yanlisi gorusler, kisiler ve guruplar mevcut mu?
Osman Ertug: Kisiler bazinda ayriliklar olabilir, fakat kurumsal bazda Rum kesiminde gorus farkliligi oldugu soylenemez. Soyle bir ornek vermek gerekirse Liberal parti baskani Nikos Rolandis, Turkler ile uzlasmadan yana olan bir adamdi. Kipriyanu zamaninda disisleri bakani oldu, daha sonra Kipriyanu'yu suclayarak Kipriyanu'nun hic bir zaman federasyon istemedigini acikladi ve istifa etti. Turk tarafina gececek her Rum'un cok tehlikeli “bir yanardag”olabilecegini soyledi. Daha sonra Klerides yonetiminde Turizm Bakani oldu. Simdi ise farkli telden caliyor. Kisacasi Kibris Rum kesiminde butun parti ve kuruluslar ulusal konuda hemfikirler. Rum kilisesi ve egitim sistemi tarafindan cizilmis ve Turk dusmanligina dayali bu ulusal cizgiye karsi olan partilerin politik olarak yalnizliga itilicekleri de bir gercektir. Cunku Rum toplumu Rum egitim sisteminin yetistirdigi insanlarin urunudur, bu egitim sistemi ise Turkleri Kibris'a sonradan gelen ve her zaman gitmeye hazir olmasi gereken, yabancilar olarak addettiginden bu sekilde aktarilmaktadir.
Aydinlik: Turkiye'nin Kuzey Kibris Turk Cumhuriyeti uzerinde etkisinin cok fazla olduguna isaret ediyorlar, acaba benzer olarak Kibris Rum kesimi uzerinde bir Yunanistan'in etkisinden soz edilebilir mi?
Osman Ertug: Yunanistan disinda Yunan milli marsinin calindigi tek yer Kibris Rum kesimidir, bu durumda bagimsizliktan soz edilebilirmi veya 1960 Anayasasi cercevesinde soz de Kibris Cumhuriyetinden bahsedilebilirmi? Elbette hayir. Bu konu o kadar buyuk bir tabudur ki Vassiliou'nun bu konuda Yunan milli marsinin kaldirilmasi ile ilgili bazi beyanlari Rum halkindan buyuk tepki cekmistir.
Aydinlik: 1974 Baris harekati sonrasi Turkiye'den gelen gocmenlerin durumu nedir?
Osman Ertug: Turkiye'den gelen gocmenler artik gocmen statusunde degil, topluma entegre olmus durumdadirlar. Sayilari 30 ile 40 bin arasinda bulunan bu gocmenler artik yerel evlilikler ve dogumlar ile Kibris'in birer yerlisi konumuna gelmislerdir. Herseyden evvel ABD'nin bu gocmen meselesini kendi olusumu acisindan daha iyi anlamasi gerekiyor cunku burasi bir gocmenler ulkesidir. Rum tarafi da cesitli gocmen topluluklari nufusunu arttirmistir. Yunanistan'dan 60'larda getirdikleri askerlere vatanadaslik vermisler, Lubnan'da ki savastan kacan 65 bin civarinda gocmen Kibris Rum kesmine gelmislerdir, son zamanlarda adaya goc eden cok sayida Rus, Sirp ve Pontuslular bulundugunu da eklemekte fayda var.
Aydinlik: Amerika kendisini Kibris sorunundan uzak tutmaya calissa da bir o derece Kibris ile ilgileniyor, bunu nasil acikliyorsunuz ve sizce Amerika bu sorunun ne tarafinda?
Osman Ertug: Amerika'nin Kibris'a olan ilgisi adanin kendisinden ziyade ABD'nin iki muttefiki olan Turkiye ve Yunanistan'in iliskilerinin oneminden kaynaklanmaktadir.
ABD yonetimleri kendi acilarindan denge politikasi gutmeye calismis olmakla beraber Rum ve Yunan lobilerinin etkisi altinda olan kongre ve senato Rum ve Yunan yanlisi tutum izlemislerdir. Bunun en son ornegini kongre ve senatonun ilgili komiteleri onunde bulunan sozde “Kibris Cumhuriyeti'nin" Avrupa Birligi’ne uyeligine destek veren karar tasarilari olusturmaktadir. Bu tasarilar tamamen ic siyasete yonelik tasarilardir ve Yunan asilli milletvekili ve senatorlerle digerlerinin ABD'de ki Yunan asilli oylari almasina yoneliktir. Amerika aslinda 1964'te Birlesmis Milletler Guvenlik Konseyinde alinan 186 sayili (Rum'a hukumet sifatini veren) karara destek verdi, daha yakin donemde 541 ve 550 sayili kararlari (KKTC"nin taninmamasi cagrisinda bulunan kararlar) konseyden gecirmekle tarafsizliktan uzaklasmis ve cozum cabalarina darbe vurmustur.
Aydinlik: Amerika'nin Kibris Baris harekati sonrasi Turkiye'ye uyguladigi ambargo ile bu politikalar arasinda bir benzerlik soz konusu mu, yani ABD zaten bu konuda tarafti gibi bir yaklasim sizce nasil degerlendirilir?
Osman Ertug: Turkiye'de ulusal silah sanayi calismalari Kibris savasi sonrasi baslatildi, fakat ABD yonetiminde de bazen farkli gorusler ortaya cikabiliyor. Ornegin Jimmy Carter Kibris'tan Turkleri cikaracagi sozu ile Rum oylarini kazandi. Fakat daha sonra Turkiye'ye silah ambargosunu da yine Carter kaldirdi. Sunu acikca da belirtmekte fayda var eger Yunan ve Rum lobisi olmasaydi Amerikan yonetimi KKTC konusunda daha tarafsiz ve gercekci davranabildi: Rumlar, zamaninda koskoca bir halki yok etmeye calistilar, Washington Post gazetesi 17 subat 1964'teki sayisinda soykirim tabirini kullandi. ABD Disisleri Bakanligindan George Ball Makarios icin Kibris'i bir kasaphaneye cevirmek istiyor diye soz etti. Amerika'nin bu baglamda kendi ulusal cikarlari geregi tek amaci soguk savas doneminde bir Turk Yunan savasini onlemek oldugundan bu duzlemde bir politika takip etti.
Aydinlik: Turkiye'de bazi cevreler KKTC'nin Turkiye'ye bir yuk oldugunu ve Avrupa Birliginde buyuk bir sorun yaratacagini iddia ederek Kibris Turk'unu yalnizliga itiyorlar, sizin bu konuda gorusleriniz neler?
Osman Ertug: Birde su acidan bakmakta fayda var, acaba Kibris kaybediliginde ortaya cikacak sorunlar ve yuk ne olacaktir? Turkiye'nin guvenligi ne durumda bulunacaktir? Kibris Turkiye icin bir yuk degildir. Yuk olarak gosterilmeye calisiliyor.
Aydinlik: Islam ve Arap dunyasinin Kibris sorununa bakisi nasildir ve iliskiler ne duzeydedir?
Osman Ertug: Islam konferansi orgutu Kibris Turklerinin davasina siyasi destek vermektedirler. Bizler gozlemci uye olarak 1976 yilinda kabul edildik. Temsilcilik bazinda Azerbaycan'da bir temsilciligimiz vardir. Pakistan'da da bir temsilcilik bulunmaktadir. Abu Dabi'de de bir ticaret burosu mevcuttur, ama tabiati ile Arap ve Islam ulkeleri acisindan KKTC'nin taninmamasi izahi imkansiz bir tutumdur. Cunku bugun Filistin devletini ilan edilse tanimayacaklar mi? Simdiden taniyorlar. Kibris Turku de buyuk badireler atlatarak bu gunlere gelmistir ve taninmak O'nun hakkidir. Bu konuda onderligi islam ulkeleri yapmalidir.
Aydinlik: Sayin Ertug son olarak Turkiye ile entegre dusuncesine nasil bakiyorsunuz?
Osman Ertug: Eger Guney Kibris Rum kesimi AB'ye uye olursa, onlarin entegre oldugu olcude biz de Turkiye'ye entegre olacagiz, bu bizim icin sadece bir hak degil, ayni zamanda yasamsal bir gereksinimdir. Akdeniz'in ortasinda yalnizliga itilmis ve anavatani ile dahi istedigi iliskileri kuramayan bir halk olarak varligimizi surduremeyiz.
