Abdurrahim Polat
Tugrul Keskin
Washington-30 Temmuz 2004
Abdurrahim Polat 1945 yilinda Uzbekistan’in baskenti Taskent’te dogdu. 1968 yilinda Moskova Yuksek Enerji Enstitusu’nin bilgisayar muhendisligi bolumunu bitirdi. Daha sonra Uzbekistan’a geri dondu ve 1990 yilina kadar Uzbekistan Bilimler Akademisinde calisti. Bu yillar icinde doktorasini bitirdi ve ayni akademide profesor oldu. Akademide yapay zeka (Artifical Intelligence) uzerine calismalar yapti. 1988 yilinda Uzbekistan Birlik Halk Hareketi kuruculari arasinda yer aldi, daha sonra ayni hareketin ilk baskani olarak secildi. Birlik hareketinin temel amaclari arasinda Uzbekistan’in bagimsizligini almasi ve akabinde demokrasinin yerlesmesi olarak algiladi. 1991 Agustos ayinda Uzbekistan’in bagimsizliginin ardindan iktidarda bulunan Islam Kerimov yonetimi, bagimsizlik ve demokrasi yanlisi muhalefete baski uyguladi. 29 Temmuz 1992 gunu Kerimov’un emri ile KGB ajanlari Polat’a suikast duzenlediler. Bu suikast denemesi sonucu agir yaralanan Polat ilk once Baku’de daha sonra Istanbul’da tedavi gordu ve tekrar Uzbekistan’a dondu. Fakat, muhalefete uygulanan baskilarin bu donem sonrasi iyice artmasi ile Abdurrahim Polat ve arkadaslari Uzbekistan’i terk etmek zorunda kaldilar. 1993 Nisan ayinda Turkiye’ye geldi ve 1998 yilinda Uzbekistan’in Turkiye’ye uyguladigi siyasi baskilar sonucu Amerika’ya gitmek zorunda kaldi. Amerika’da surgunde halen Uzbekistan Birlik partisi baskanligini yurutumekte olup, 2004 yilinin Aralik ayinda yapilacak Uzbekistan secimleri icin calismalar yapmaktadir.
Keskin: Sayin Polat 1993 yilinda Islam Kermiov’un uyguladigi baskilar sonucu muhalefet hareketleri ve liderleri ulkeyi terk etmek zorunda kaldilar. Sizce Uzbekistan’da muhalefet hareketleri bitti mi?
Abdurrrahim Polat: Kesinlikle hayir. Uzbekistan’da pek cok arkadaslarimiz baski sonucu siyaseti birakmak zorunda kalsalarda, kucuk olsa da hala ozgurluk ve demokrasi fikrini savunan arkadaslarimiz mevcut. Bu arkadaslar siyasi muhalefet partileri yasaklandiktan sonra bagimsiz gazeteci ve insane haklari savunucusu olarak calistilar, ve calismak zorunda birakildilar. Fakat Kerimov’un uyguladigi baskilar sonucu demokrasi konusunda umutsuzluga dusen insanlar dini akimlara yonelmek zorunda kaldilar. Cunku Uzbekistan’da baska secenekleri kalmamisti. Ayni donem icinde Afganistan’da Taliban 1996 yilinda iktidara geldi, Uzbekistan’da ise Tahir Yoldasov ve Cuma Namangani onderliginde Uzbekistan Islami hareketi orgutlendi ve guclendi.
Keskin: Abdurrahim bey kisacasi Uzbekistan’da Islami hareketin guclenmesini Islam Kerimov’un uyguladigi anti demokratik baski politikalarinin bir sonucu olarak mi goruyorsunuz?
Abdurrrahim Polat: Elbette, bu uygulamalar Uzbekistan’da kanli olaylara neden oldu. 1999 Subay ayinda Taskent’te ilk defa bombali patlamalar gerceklestirildi. 20’ye yakin insan hayatini kaybetti. Bu olaylardan sonra sadece Islami akimlara degil demokratik muhalefet uzerindeki baski daha da artti. Yine 1999 yilinda Uzbekistan hapishanelerinde Birlik hareketinin Namangan sehir orgutu baskani Ahmadhan Turakhan, Andican vilayeti Birlik hareketi liderlerinden Zhurahon Azimov ve 2001 yilinda ise Birlig’in Kashkadarya vilayet baskani eski Uzbekistan milletvekili Shovruh Rozimurad olduruldu.
Keskin: 11 Eylul 2001’de Amerika’ya El-Kaida’nin saldirisi sonucu Amerika Afganistan’i isgal etti. Bu isgal sirasinda Uzbekistan ve Kerimov yonetimi ile ABD yonetimi arasinda yakin iliski meydana geldi. Bunun Uzbekistan muhalefet hareketleri uzerindeki etkisi ne oldu?
Abdurrrahim Polat: ABD’nin Orta Asya’ya gelmesi Uzbekistan’da siyasi atmosferi kokten degistirdi. Uzbekistan hukumeti muhalefet hareketi uzerindeki baskilari azaltmak zorunda kaldi. Bundan sonra ise Uzbekistan’da Birlik hareketi toparlanmaya basladi. 2002 yili icinde butun vilayetlerde yerel kongreler yapildi ve 2003 yilinin Mayis ayi icinde, son onbir yildan beri ilk defa Birlik hareketinin genel kurultayi Taskent’te yapildi.
Bu kurultayda demokrasinin gelismesi icin mucadelenin devam ettirilmesi ve Birlik hareketinin partilesmesi yolunda karar alindi. Boylece Birlik Halk Hareket partisi adini aldi, Uzbekistan’da en guclu muhalefet hareketi oldugunu kanitladi. Ben Vasington’da bulunmak mecburiyetinde birakilsam da Birlik hareketinin toparlanmasi ve kongresinin yapilmasinda liderlik rolunu ustlendim ve parti arkadaslarim beni baskan sectiler.
Keskin: Peki Uzbekistan’da ki diger muhalefet hareketlerinin durumlari nasil, calismalari devam ediyormu? Ornegin Erk hareketinin durumu nasil?
Abdurrrahim Polat: Birlik hareketinin 2003 yili kongresinden sonra Erk partiside toparlanmaya calisti. 2003 yili Ekim ayinda da Erk Partisi kongresini tamamladi. Fakat Erk partisinin Birlik hareketinden ayrilip bagimsiz bir parti oldugu gunden itibaren Islam Kerimov hukumeti ile yakin iliskiler kurmasi, ilerleyen yillarda hukumet ile aralarinin bozulmasinin ardindan Kerimov’u guc ile devirme islerine karismalari sonrasinda ise Uzbekistan Islami Hareketi ile ortak calisma yapilmasi Erk partisi kurultayinda buyuk tartismalar yasanmasina neden oldu. Bunun neticesinde Erk Partisi bolundu. Bolunmus iki gurupta kendisini Erk Partisinin devami olarak tanitiyor. Bu guruplardan birisinin baskanligina eski genel sekreter Samat Murat secildi, ikinci gurubun baskani ise Muhammad Salih’tir. Fakat bu tartismalarin devami sonucu Muhammad Salih’in liderligindeki gurupta da bolunmeler yasandi. Muhammad Salih baskanliktan uzaklastirildi ve baskan olarak eski milletvekili Aygul Mahmatova secildi. Simdi Samat Murat ile Aygul Mahmatova Erk partisini yeniden birlestirmek icin bir caba sarfediyorlar.
Keskin: Sayin Polat, bahsettiginiz uzere Uzbekistan’da demokratik muhalefet hareketi bir hayli bolunmus durumda, bu tabi ki Islam Kerimov’un lehine bir durum arz ediyor. Peki muhalefet hareketleri bunu asmak icin neler yapiyor, yani demokratik muhalefetin birlesmesi ve ortak hareket etmesi soz konusu mu?
Abdurrrahim Polat: Biz Birlik olarak muhalefetin parcalanma noktasi yani Erk’in Birlik’ten ayrilmasindan itibaren hic bir zaman bu hareketin tekrar ortak hareket etmesi icin kapimizi kapamadik ve bilakis caba sarfettik. Erk partisinin yeni liderleri bu meseleye daha olumlu yaklasiyorlar. Cunku onlarda Uzbekistan muhalefetinin ortak hareket etmesinin anti demokratik uygulamalari degistirebilecegini anlamaya basladilar.
Bu gunlerde Birlik, Erk ve yeni kurulmus iki parti ortak calisma icin bir konsey olusturdular. Bu konsey daha ilk adimlarini atiyor ve Uzbekistan demokratik muhalefetine olumlu katkilarda bulunacagina inaniyorum. Aralik 2004 yilinda yapilacak parlemento secimlerine hazirlik icin bu konseyin cok faydali calismalar yapacagini dusunuyorum.
Keskin: Secimlere Birlik Partisinin hazirliklari nasil devam ediyor, ne gibi calismalar yapiyorsunuz?
Abdurrrahim Polat: Burada bir kac yonelimimiz soz konusudur. Birincisi sizinde bildiginiz uzere partimizi Adalet bakanligina kayit ettirme calismalarimiz var. 2003 Eylul’unde ilk defa Birlik partisini resmi olarak kayit ettirmek icin basvurduk, fakat Uzbekistan rejimi bizi kayit ve dolayisi ile secimlere istirak ettirmemek icin cesitli bahaneler uyduruyorlar. Ornegin parti tuzugunde, tuzuk kelimesi yerine Rusca ‘Ustav’ kullanmamizi talep ettiler. Bize zaman kayp ettirmek icin uygulanan zorluklara ragmen bu istenilen degisikliklerin hepsini yaptik. Fakat bakanlik yeni bahaneler uygulamaya devam etti. Bakanlikla yaklasik alti aylik mucadelemiz sonucu Uzbekistan Yuksek Mahkemesine basvurduk. Sunu anlamak gerek ki Uzbekistan gibi diktatorluk rejiminde Adalet bakanligi ve Yuksek mahkeme ile mucadele etmek aslinda kahramanlik gibi bir sey. Uygulamak istedigimiz ikinci calismamiz, kendimizi milletimize daha iyi tanitmak ve demokrasiyi anlatmak icin ozgur ve daha demokratik gorsel ve yazili basini yaratma faaliyetlerimizdir. Uzbek dilinde yapilan en guclu internet sitesi yine Birlik Partisinin sayfasidir. Bunun disinda Hareket adli iki aylik siyasi, ekonomik ve hukuk konularinda yazilar yayinladigimiz dergimizi cikariyoruz. Tabi baskilar sonucu bu dergiyide yurt disinda basiyoruz. Fakat Uzbekistan’da dagitiyoruz. Ucuncu ve en onemli calismamis ise Birlik partisi olarak ulke capinda orgutlenme faaliyetimizdir. Cunku yere teskilatlarimizin gucu ve etkisi ile secimlerde basari kazanmamiz soz konusu.
Keskin: Bildigim kadari ile 24 Haziran’da Amerikan Kongresinde Avrupa’da Guvenlik ve Isbirligi komisyonunda Uzbekistan’da demokrasi ve insan haklari ile ilgili bir toplantiya katildiniz, bu toplantida neler soylediniz?
Abdurrrahim Polat: Burada cok ilginc bir nokta var, buda toplantinin adi; ‘Uzbekistan’da bogulmus demokrasi ve ayak altina alinan insan haklari’ydi. Buda gosteriyor ki Amerikalilar Uzbekistan’daki mevcut durumdan memnun degiller. Toplantiya katilan yuksek seviyedeki Amerikan Disisleri bakanligi yetkilileri ve uzmanlar ‘2001 Eylul’unden sonra Uzbekistan’da demokrasi ve insan haklari konularinda bazi ilerlemeler olsa da son aylarda bunun yerinde saydigini’ soylediler. Ben kendi konusmamda ise Uzbekistan’da demokrasinin gelismesi icin en onemli noktanin muhalefet partilerinin Adalet bakanligina kayit edilmesi ve secimlere katilmasi oldugunu, bugunku sartlar altinda ise Birlig’in buna hazir oldugunu berlittim. Bu toplantinin da katkisi ile Amerikan hukumeti Uzbekistan’a verilecek 18 milyon dolarlik yardimi durdurdu. Buda gosteriyor ki Amerika’nin Uzbekistan politikasinin degisme rotasina girmistir. Inaniyorum ki, bundan sonra Amerika Uzbekistan’da demokrasinin gelismesi icin daha olumlu yaptirimlarda bulunacaktir.
Keskin: Turkiye’nin Uzbekistan’da demokrasinin gelismesine sizce bir katkisi var mi?
Abdurrrahim Polat: Oncelikle sunu belirtmek gerekir ki Turkiye’nin Orta Asya ve bilhassa Uzbekistan’da sadece demokrasinin gelismesi hususunda degil, genel olarak da ilgilenmesi ve cesitli meselelerde katkisinin olmasi lazim. Turkiye kendisini Orta Asya’dan dislayarak politika yapamaz. Ama ne yazik ki bugun durum boyle degil. Turkiye Uzbekistan gibi AGIT uyesi, bu yuzden Turkiye’nin Uzbekistan’da demokrasinin gelismesi icin caba sarf etmek mecburiyetinde. Turkiye’de dis politikayi yonlendirenler butun enerjilerini sadece Avrupa Birligine degil Orta Asya’daki Turk Cumhuriyetlerine de sarf etmeleri daha iyi olur diye dusunuyorum.
No comments:
Post a Comment